Obramienia kompozycji      Do odziedziczonego po starożytności grecko-rzymskiej zasobu motywów ornamentalnych średniowieczni iluminatorzy dodawali formy nowe, zaczerpnięte z bogatego dorobku kultur, jakie pojawiły się w obrębie cywilizacji chrześcijańskiej: na Zachodzie były to przede wszystkim wzory celtycko-iryjskie i germańskie, w Bizancjum zaś - orientalne, głównie perskie i arabskie. Migracja i asymilacja form zdobniczych była z pewnością zjawiskiem powszechnym, jednak poszczególne środowiska nadawały zapożyczanym motywom indywidualne rysy artystyczne, wyrażające się poprzez różne kombinacje form, kolorystykę i modelunek, więc nierzadkie w średniowiecznej sztuce „cytaty” ornamentalne na tym tle są dobrze czytelne.
     Zagadnienie bizantyńskiego zdobnictwa książkowego, choć było przedmiotem uwagi wielu badaczy, m.in. W.W. Stasowa, K. Weitzmanna, S. Dufrenne, nadal wymaga odrębnego, monograficznego opracowania. Na obecnym etapie badań nad tą kwestią trzeba więc poprzestać na ogólnych jedynie sformułowaniach.
     Do kanonu zdobniczego średniobizantyńskich skryptoriów należały najbardziej typowe motywy antyczne: wyraźnie dominująca wić roślinna, jedno lub wielopasmowa plecionka, liść akantu i formy palmetowe oraz różnego typu geometryczne kombinacje kresek, kół i zygzakowatej linii. W luksusowych, niekiedy nazywanych arystokratycznymi, rękopisach reprezentujących renesans macedoński, bordiury ujmujące kompozycje figuralne imitowały kosztowne oprawy jubilerskie, inkrustowane szlachetnymi kamieniami. Około połowy X wieku pojawił się nowy typ ornamentu roślinno-kwiatowego składającego się z kilkupłatkowych kwiatów, modelowanych plastycznie lub zgeometryzowanych, połączonych wicią lub uszeregowanych w jednolite pasma. Ten typ ornamentu, przez K. Weitzmanna określo-

ny terminem „Blutenblatt-Ornamentik”, pojawił się najwcześniej w cod. Dionisiou 70 z roku 955 i w ciągu XI-XII wieku zdominował bizantyńskie zdobnictwo książkowe. Zwykle występuje w odmianie wielobarwnej, o naturalistycznie kształtowanych formach liści i kwiatowych płatków, rzadziej monochromatyczno-konturowej: „pozytywowej”, gdy kolorem wypełnione są formy wewnątrz konturu, lub „negatywowej”, gdy barwa wypełnia tło poza linią konturu.
     Najstarsze rękopisy ruskie są jednoznacznym świadectwem, że w kijowskich skryptoriach przyjęto bizantyński schemat „edytorskiej” redakcji oraz zasób motywów ornamentalnych, wykorzystując jako wzór księgi przywożone z Bizancjum. Wymownym tego potwierdzeniem jest znany passus z Powieści minionych lat: „[Jarosław] zebrał pisarzy mnogich, i przekładali [księgi] od Greków na pismo słowiańskie”. Można się domyślać, że pierwsi działający tu skrybowie i iluminatorzy również wywodzili się z bizantyńskich środowisk, greckich oraz słowiańskich objętych zasięgiem tej kultury. Na uwagę jednak zasługuje fakt, że już na tym wczesnym etapie, obok typowych bizantyńskich form ornamentalnych i inicjałów, powstawały również nowe, o większym stopniu geometryzacji i stylizacji, szczególnie ujawniającej się wyobrażeniach fantastycznych zwierząt i ptaków, a nawet motywów antropomorficznych.