Linearno-płaszczyznowy styl w malarstwie bizantyńskim okresu późnomacedońskiego Do odnawiającej się po ikonoklazmie sztuki bizantyńskiej powróciły dwa nurty stylowe: zakorzeniony w tradycji antycznej styl klasycyzujący - nazwany w tej fazie renesansem macedońskim - oraz bardziej surowy styl linearno-płaszczyznowy, ukształtowany w ciągu VI i VII wieku. Po krótkim okresie dominacji renesansu macedońskiego - głównie w stołecznych środowiskach - u schyłku X stulecia stopniową przewagę zaczął zyskiwać ten drugi nurt. Jak to ujął W.N.Łazariew „sztuka neoklasyczna rozwinęła sięw kierunku postępującej spirytualizacji form”. Postać ludzka, ukryta pod szatami, stała się smuklejsza i niemal bez- cielesna, a przez to jakby bardziej uduchowiona. Wrażenie to potęgują jeszcze drobne dłonie o smukłych, długich palcach i małe stopy. Twarze, o wyraźnych znamionach ascetyzmu, nabrały głębszego wyrazu. Cechują je piękne, duże oczy o migdałowym kształcie, wąski, orlo zagięty nos oraz zapadnięte policzki, kontrastujące z wydatnymi kośćmi policzkowymi. W zmieniającej się palecie barwnej przewagę zyskało złoto, jednolitą powierzchnią pokrywające przede wszystkim tło, ale także elementy stroju, innym razem zaś pojawiające się w postaci gęstej siatki szrafo- wania widocznego na szatach, budowlach i drobnych przed- miotach, przedstawianych z coraz większą drobiazgowością. Także schematy kompozycyjne scen narracyjnych uległy upro- szczeniu i typizacji. Postacie, zwykle przedstawiane w dwóch, równo rozdzielonych grupach, ukazywane są albo na dwu- dzielnym, krajobrazowo-architektonicznym tle, albo jednolicie złotym.
     Styl ten, przy pozorach jednolitości, charakteryzuje się różnorodnością manier: graficzno-linearnej, klasycyzującej oraz ekspresyjno-manierystycznej, kształtowanych w różnych środowi- skach, również pozastołecznych, prowincjonalnych. Chronolo-      

giczną ewolucję tego stylu można przedstawić tylko w ogólnych zarysach, nadal bowiem uściśleń wymaga zarówno datowanie wielu dzieł, jak i środowiskowe powiązania między nimi.
     Surowy, linearno-hieratyczny styl cechuje przede wszystkim dzieła pierwszej połowy XI wieku: freski kościoła Panaghia ton Chalkeon w Salonikach z 1028 roku, zespół malowideł Hosios Loukas w Focydzie z drugiej ćwierci XI wieku, a także freski w apsydzie soboru Św. Sofii w Ochrydzie, datowane ogólnie na czasy arcybiskupa Leona (1037-1056). Malarskie ożywienie tego dotychczas surowego stylu przyniosły już freski na sklepieniu ochrydzkiego soboru, oraz m.in. mozaiki Nea Moni na Chios z lat 1049-1055 i w kościele Zaśnięcia Matki Boskiej w Nikei z lat 1065-1067. U schyłku XII wieku, obok linearno-ekspresyjnej maniery fresków kościoła Św. Jerzego w Kurbinowie z 1191 roku, której zapowiedziąbyły już freski cerkwi Św. Pantalejmona w Nerezi z 1164 roku, pojawił się bardziej monumentalny styl o wyrazistszych klasycyzujących rysach, jak we freskach kościoła Matki Boskiej w Weljuszy z około 1081 roku i w mozaikach kościoła Zaśnięcia Matki Boskiej Dafni, datowanych zwykle około 1100 roku.
     Tak wykreśloną ewolucję stylową W.N. Łazariew sklasyfikował według kolejności panowania dynastii, wydzielając w osobnych rozdziałach okres dynastii macedońskiej (rozdział VI) oraz okres Dukasów, Komnenów i Angelosów (rozdział VII). Podobne kry- terium klasyfikacyjne przyjęła Doula Mouriki, wyróżniając trzy fazy stylowe: okresu środkowomacedońskiego („Middle Macedonian”), późnomacedońskiego i Dukasów („Late Macedonian and Doukas”) oraz wczesnokomnenowskiego („Early Comnenian”). W malar- stwie książkowym, środkowej fazie wyznaczonej przez D. Mouriki, odpowiadałyby - według stylowych rozpoznań K. Weitzmanna - miniatury m.in. lekcjonarza Urb. gr. 2 w Bibliotece Watykańskiej, lekcjonarza Dionisiou 587m. na Athos, tetraewangeliarza 74 w paryskiej Bibliotheque Nationale oraz Psałterza Londyńskiego, nato-