w ceremoniale świeckim nadal jest wyrazem poddania i hołdu, zaś w obrzędzie religijnym - modlitewną pozą przed wizerunkiem Chrystusa (także Matki Boskiej i świętych), a zarazem formą najwyższej czci oddawanej Osobie (Prototypowi, gr. πρωτοτύπον).
     Przedstawienie fundatora w proskynezie występuje na szerszą skalę dopiero w sztuce średniowiecznej. Wyjątek stanowią wyobrażenia cesarzy ukazywanych w majestatycznych formułach zapoży- czonych z późnoantycznej ikonografii, a na powrót wprowadzonych do sztuki bizantyńskiej po ikonoklazmie za panowania dynastii macedońskiej. W przypadku fundacji przedstawicieli rodów arystokraty- cznych, dostojników dworu czy osób duchownych schemat formuły funda- cyjnej podlegał modyfikacji: fundator ukazywany jest zwykle w proskynezie przed podmiotem dedykacji, zwykle Chrystusem lub Matką Boską wystę- pującą w roli Orędowniczki.
     Najstarszy zachowany przykład takiego wariantu tematu prezentuje miniatura w Biblii Leona sacellariosa (cod. Vat. Reg. Gr. I, fol. 2v), datowanej na drugą ćwierć X wieku. Leon, przyklękając, podaje księgę Matce Boskiej, która prawą dłoń wyciąga ku ofiarodawcy, lewą zaś wskazuje widocznego w segmencie nieba Chrystusa, bowiem zgodnie z treścią inskrypcji Leon ofiarowuje swą Biblię Chrystu-     

sowi i Matce Boskiej. W miniaturze na sąsiedniej karcie (fol. 3) u stóp św Mikołaja klęczą w głębokiej proskynezie Konstantyn protospatharios - brat Leona i zarazem fundator monasteru Św. Mikołaja - oraz Makarios, igumen w tym monasterze.
     Podobny schemat dedykacji Chrystusowi za pośrednictwem Matki Boskiej prezentuje mozaika w narteksie kościoła Martorana w Palermo z 1143 roku, a także miniatura w lekcjonarzu cod. Lavra 103 na Górze Athos z XII wieku (fol. 3v). W Palermo Matka Boska przyjmuje prośbę pobożnego admirała (jak głosi inskrypcja), aby przekazać ją wyobrażonemu w segmencie nieba Synowi. Treść prośby zapisana jest na zwoju trzymanym przez Marię, zaś fundator, Jerzy z Antiochii, admirał i pierwszy minister króla Rogera II, uwieczniony został w głębokim pokłonie u stóp Matki Boskiej Orędowniczki. Jego niezdarnie, schematycznie zarysowaną sylwetkę niemal całkowicie okrywa wzorzysty płaszcz, spięty pod szyją ozdobną fibulą, nałożony na spodnią niebieską tunikę o widocznych tu wąskich rękawach zakończonych złotymi mankietami.
     W athoskim rękopisie cod. Laura 103 dostojnik dworu we wzorzystym płaszczu i półokrągłym nakryciu głowy przypada do stóp Matki Boskiej, unosząc dłonie w modlitewnym geście, który Maria powtarza, zwracając się do Chrystusa ukazanego w kolistej mandorli. Intercesyjna rola Matki Boskiej w tym obrazie, wyrażona poprzez pozę i gest, została nazwana explicite w inskrypcji: „Moja poza wyraża mój zamiar, o Dziecię, pokazania, że jestem posłanką do Ciebie i pośredniczką. Więc, mój Synu, wynagrodź tego, który leży u mych stóp...”.
     Rzadziej stosowany był wariant taki jak np. w cod. Dionisiou 61 z wieku XI (fol. 1v): stojący naprzeciw fundatora Grzegorz z Nazjanzu lewą dłoń kładzie na ufundowanej księdze, jednak uniesioną prawą wskazuje Chrystusa w segmencie nieba, to Jemu bowiem jest dedykowana fundacja. W późniejszych rękopisach, poczynając od wieku XII, fundator, a niekiedy skryba lub malarz