genuflexio), niemal wyłącznie w ujęciu bocznym, a nie jak wcześniej frontalnym. W ujęciu frontalnym wyobrażana była odtąd przede wszystkim Matka Boska, a także święci, jak np. w Menologionie Bazylego II czy mozaikach Hosios Loukas w Focydzie.
     Jak już wspomniano, proskyneza w ikonografii średniobizantyńskiej obrazowała nie tylko cześć oddawaną Bogu i pokłon przed jego wizerunkiem (gr. proskynesis schetike), ale oznaczała również modlitwę. To nowe wyobrażenie pozy modlitewnej zachowało jej pierwotny sens jako oznaki pobożności. Podobnie więc w miniaturze Modlitwy do św. Piotra Gertruda jako pobożna fundatorka przedstawiona została w proskynezie. Pobożność księżnej nagrodzono przywilejem ujęcia w dłonie stopy Apostoła. Formuła taka, wywodząca się z późnoantycznej ikonografii imperialnej, jest rzadziej spotykanym wariantem tematu fundacji i dedykacji. Jak już stwierdziliśmy, fundator zazwyczaj ukazywany jest w pokłonie przed Chrystusem, Matką Boską lub świętym patronem, niekiedy zaś stoi przed nimi, przekazując swój dar - księgę albo model kościoła. Mniej liczne są przedstawienia fundatora ujmującego w akcie adoracji i poddania stopę, a niekiedy nawet dłoń świętego.
     Żywą dyskusję wywołało zagadkowe przedstawienie w miniaturze dedykacyjnej Dioskuridesa Wiedenskiego z ok. 512/513 roku (Wiedeń, Nationalbibliothek, cod. Med. Gr. 1, fol. 6v): kobieta, pochylona w głębokim pokłonie przed majestatycznie prezentującą się Juliana Anicj ą, ujmuje lub całuje jej prawą stopę w purpurowym trzewiku. Identyfikacja tej postaci pozostaje kwestią dyskusyjną - na ogół przyjmuje się, że jest to personifikacja określona w widniejącym powyżej napisie: [ΕΥ]ΧΑ[Ρ]ΙΣΤΙΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ („Wdzięczność sztuk”). Zastanawia jednak sposób jej przedstawienia, szkicowy i schematyczny z pominięciem rysów twarzy, całkowicie odmienny od wyobrażenia personifikacji            

Wspaniałomyślności (ΜΕΓΑΛΟΨΥΧΙΑ) i Roztropności (ΦΡΟΝΗΣΙΣ) stojących za Juliana. Czy nie jest to więc - jak sugerował A. Cutler - anonimowa przedstawicielka mieszkańców Honoratei w Galacie, którzy, z wdzięczności za kościół ufundowany przez Julianę, ofiarowali jej ten rękopis?
     Wątpliwości takich nie budzi osoba papieża Paschalisa I, klęczącego u stóp tronującej Matki Boskiej z Dzieciątkiem i ujmującego w dłonie jej prawą stopę w purpurowym trzewiku, w mozaice apsydialnej kościoła Santa Maria in Domnica w Rzymie, datowanej na okres pomiędzy 821/822 a 824 rokiem. Anonimowy natomiast pozostaje brodaty mężczyzna w proskynezie ujmujący stopę Matki Boskiej Hodegetrii, wyobrażony na plakietce z kości słoniowej datowanej około 970-980 roku i przypisywanej południowowłoskiej pracowni (Monachium, Nationalmuseum). Z tym samym środowiskiem artystycznym łączona jest plakietka Koronacji Ottona II i Teofano (Paryż, Musee de Cluny), na której ukazany w podobnej pozie Jan Filagathos z Kalabrii dotyka jedynie suppedionu Chrystusa. Zapisana powyżej inskrypcja zawiera modlitewną prośbę donatora Jana mnicha (?) do Chrystusa o protekcję: „Panie, pomóż swemu słudze Janowi, Amen”. Natomiast przywilej dotknięcia stopy Chrystusa przypadł Ottonowi II wyobrażonemu wraz z żoną i małym synkiem, przyszłym cesarzem Ottonem III, klęczącymi przed tronującym Chrystusem na plakietce datowanej na lata około 980-983 (Mediolan, Castello Sforzesco). Tenże Otton III w miniaturze dedykacyjnej modlite- wnika wykonanego w Moguncji pomiędzy 983 a 991 rokiem, ukazany jest w proskynezie przed Chrystusem w majestacie (Pommersfelden, Gräflich Schönborn’sche Schloßbibliothek, Cod. 347 [2940], ff. 20v-21). Przedstawienie to poprzedza krótka dedykacja na karcie 18: ut me famulum tuum et regem indignum et omnes principes nostr os in tua voluntate custodias, te rogamus audi nos, oraz modlitwy liturgiczne (fol. 19). Wprawdzie miniaturę cechuje bardzo uproszczony, miejscami wręcz nieudolny artysty-