<< Wstecz
Dalej >>

panegiryku” („visual panegyric”), jak to określa Brubeker, na cześć cesarza stanowi domyślne porównanie jego biografii z odpowiednio dobranymi i zobrazowanymi w miniaturach epizodami z biografii czterech postaci ze Starego Testamentu: Józefa (fol. 69v), Samsona (fol. 347v), Dawida (ff 143v, 174v) i Jozuego (ff 226v, 424v). Z interesującego nas tutaj wątku Dawida w cod. 510 wybór padł na dwa tylko epizody z bogatej historii biblijnego króla: Namaszczenie przez Samuela (fol. 174v) i Skrucha Dawida (fol. 143v). Pierwszy to oczywiste odniesienie do koronacji cesarza nazwanego przez Focjusza w jednym z listów „namaszczonym i błogosławionym królem”, w drugim zaś dopatrywano się aluzji do zamordowania przez Bazylego prawowitego cesarza Michała III w roku 867, odkupionego publiczną pokutą. Wokół podobnej paraleli cesarz Bazyli - król Dawid osnuty został program dekoracji rzeźbiarskiej kasetki z kości słoniowej (Rzym, Palazzo Venezia): na wieku widnieje scena koronacji Bazylego I i jego żony Eudoksji przez Chrystusa, zaś na ścianach bocznych - cykl scen z życia Dawida.
     Najstarsze przedstawienia Skruchy Dawida zachowały się w rękopisach z drugiej połowy IX i X wieku, zestawione z tekstem pokutnego Psalmu 50. Miniatura w Psałterzu Chłudowa (fol. 50) powtarza późnoantyczną formułę tematu rozmowy: stojący z lewej strony Natan zwraca się z gestem przemowy do przedstawionego w królewskim majestacie Dawida, który na znak przyjęcia tych słów unosi otwartą prawą dłoń. W ujęciu tym wątek królewskiej skruchy został pominięty. Prezentuje go natomiast wspomniana już miniatura w rękopisie Homilii Grzegorza z Nazjanzu                   

(Paris. gr. 510, fol. 143v): po lewej stronie widnieje pusty tron z purpurową poduszką, zwieńczony baldachimem, po prawej zaś Dawid w królewskich szatach przypada do ziemi, pokornie przyjmując słowa Natana. Zgodnie z retoryczną regułą, dla wzmocnienia ideowego sensu tego przedstawienia królewskiemu majestatowi Dawida przeciwstawiona została jego pokutna poza. Taką formułę obrazu Skruchy Dawida przyjęli miniaturzyści w kolejnych średniobizantyńskich psałterzach. W Psałterzu Paryskim (cod. Paris. gr. 139, fol. 136v) na obraz ten składają się dwa epizody, a w obu podkreślona została królewska skrucha. W lewej części kompozycji Dawid napominany przez Natana wprawdzie zasiada na tronie ubrany w szaty królewskie, jednak ukazany jest nie frontalnie, lecz w trzech czwartych, i przyjmując słowa Natana, unosi prawą dłoń, lewą zaś sięga po wieńczący go diadem. W obrębie tej samej miniatury, na prawo, Dawid przypada do ziemi i okazuje skruchę wyobrażoną tu pod postacią personifikacji Metanoi.
     Wątek skruchy Dawida był z pewnością znany na Rusi, należał bowiem do obiegowych tropów średniowiecznego piśmiennictwa. W kontekście wyznania grzechów przywołuje słowa Dawida Hilarion w Słowie o Zakonie i Błagodati („Słowo o Prawie i Łasce”) z lat 1037-1050: Дa ucnoвeдamcя moбe людue, да ucnoвe, да ucnoвeдamcя moбe людuе вcu. Brak jednak przykładów przedstawień skruchy Dawida w sztuce ruskiej. Wyjątek być może stanowi jedynie fragment fresku w cerkwi Przemienienia w Połocku, ufundowanej przez Eufrozynę, księżną połocką, a około lat 1135-1145 ozdobionej malowidłami. Spośród wyobrażonych na wschodnich filarach świętych w modlitewnych pozach, najbardziej czytelną postać A. Sielicki identyfikuje jako Dawida klęczącego na czerwonym podnóżku, zwróconego ku naosowi cerkwi i unoszącego dłonie w modlitewnym geście. Głowę Dawida wieńczy korona w typie średniobizantyńskiej stemmy wysadzanej szlachetnymi kamieniami i perłami. W tle widoczne są