Książę Jaropełk i jego żona
Wyobrażeni w tej samej miniaturze Jaropełk i Kunegunda nie upadają, tak jak Gertruda, do
stóp św. Piotra, lecz stoją wyprostowani, wznosząc ku niemu dłonie, przy czym Jaropełk,
odchylając głowę, kieruje ku Apostołowi także wzrok, natomiast stojąca za nim Kunegunda
patrzy przed siebie. To uderzające zróżnicowanie póz klęczącej Gertrudy i stojącej książęcej
pary, a w warstwie artystycznej - pewna amorficzność całej kompozycji uwydatniona szczególnie
w tej części miniatury, gdzie znajduje się para książęca, skłoniły W.N. Łazariewa do
wysunięcia poglądu, iż para książęca została dodana do pierwotnej kompozycji przez drugiego
miniaturzystę. Faktem jest, że w tekście modlitwy Do św. Piotra imiona książęcej pary nie
występują. Zauważmy jednak, że w Modlitwie 1. (zapisanej po lewej stronie) użyta została
liczba mnoga: „... pro peccatorum nostrorum venia lacrimas nobis elidepenitentie, ut amare
defleamus que inique gessimus...”, zaś w Modlitwie 2. (po prawej stronie), liczba pojedyncza,
gdy Gertruda zwraca się do św. Piotra już we własnym tylko imieniu: „... in me indignam
famulam Christi clementer respice, cunctorum scelerum et criminum vincula meorum absolve...”
[„Wejrzyj łaskawie na mnie niegodną służebnicę Chrystusa, rozwiąż więzy wszystkich
moich nikczemności i wybłagaj mi u dobrego i łaskawego Jezusa prawdziwąpokorę...”]. To
pierwszeństwo zapisu modlitwy w liczbie mnogiej świadczy, iż od początku zamierzano
przedstawić w miniaturze więcej osób, a nie tylko samą Gertrudę. Podkreślane w tym kontekście
przez wielu badaczy zróżnicowanie pozy Gertrudy i jej dzieci nie jest - wbrew tym opiniom -
zjawiskiem wyjątkowym, jak świadczy o tym podobne ujęcie np. w miniaturze w cod. Koutloumousiou
60 z wieku XII (fol. 1v).
Jak już zostało to stwierdzone, książęcą godność Gertrudy
uwydatnia określenie „matka Jaropełka” w znaczeniu księżna-
-matka i dworski strój wzorowany na bizantyńskim. W podobny sposób określona została ranga księcia Jaropełka. W inskrypcji imię Jaropełka poprzedza grecki epitet Ο ΔΙΚΑΙΟC. W ocenie N.P Kondakowa, określenie to, w Biblii przypisane Hiobowi, ma istotne znaczenie dla datowania miniatur, stanowić ma bowiem wyraźną aluzję do dramatycznych doświadczeń Jaropełka w ostatnich latach jego życia, gdy zrezygnowany książę powrócił w 1085 roku do Włodzimierza Wołyńskiego i tu powstał jego wizerunek na krótko przed śmiercią w 1086 roku. Istotnie, epitet Ο ΔΙΚΑΙΟC towarzyszy wielu przedstawieniom Hioba, najwcześniej na rysunku w zachowanej we fragmencie greckiej Biblii z wieku VIII, gdzie patriarcha ukazany jest w królewskich szatach obok trzech córek (Neapol, Biblioteca Nazionale, ms. 1 B. 18, fol. 4v), a nieco później w miniaturach Księgi Hioba (Wenecja, cod. Marcianus Graecus 538, ff. 5 i 246v), datowanej na podstawie noty kolofonowej na 904/905 rok. Wydaje się jednak, iż w miniaturze Kodeksu Gertrudy epitet ten nie został użyty jako aluzyjne zestawienie biblijnych losów Hioba i historycznych Jaropełka, lecz w pierwotnym sensie jako określenie władcy sprawiedliwego i pobożnego. Termin Ο ΔΙΚΑΙΟC oznacza bowiem „sprawiedliwy”, tj. „postępujący zgodnie z prawem boskim”, „pobożny”, i w tym też sensie odnosił się również do Hioba. Pojęcie sprawiedliwości było stałym elementem repertuaru obrazowej gloryfikacji cesarzy bizantyńskich. W rękopisie Homilii Jana Chryzostoma (Paryż, BNF, cod. Coislin 79) personifikacja Sprawiedliwości (Η ΔΙΚΑΙΟCYNH) ukazana została wraz z personifikacj ą Prawdy (Η AΛΙΘΗΑ) za tronem cesarza Nicefora Botaniatesa przedstawionego w pełnym majestacie cesarskiej władzy. Z kolei w miniaturze tetraewan geliarza z wieku XII, ukazującej Chrystusa koronującego Aleksego I (1081-1118) i jego syna Jana II (1118-1143) z dynastii Komnenów, personifikacje Sprawiedliwości i Miłosierdzia (Η ΕΛΕΗΜΟC) stoją za tronem Chrystusa (Rzym, Biblioteka Watykańska, cod. Urb. gr. 2, fol. 10v). W obu tych obrazach Sprawiedliwość, będąca przymiotem