Najserdeczniej dziękuję

Panu Profesorowi Lechowi Kalinowskiemu za życzliwe zainteresowanie i wiele cennych uwag, a także osobiste wsparcie w staraniach o stypendia wyjazdowe, niezbędne na etapie prowadzenia kwerend bibliotecznych

Panu Profesorowi Maciejowi Salamonowi za przyjazne zainteresowanie, wiele cennych rad naukowych i wskazówek bibliograficznych, a także i za to, że nierzadko mitygował mój zapał interpretacyjny

Pani Helenie Małkiewiczównie, niestrudzonej Pierwszej Czytelniczce tekstu, ale też głównej sprawczyni kolejnych „przeróbek” i wielu poprawek

Panu Aleksandrowi Siemaszko, Kierownikowi Biblioteki Instytutu Historii Sztuki UJ, cierpliwie i szczodrobliwie udostępniającemu także własne zbiory biblioteczne

Panu Profesorowi Wojciechowi Bałusowi, Dyrektorowi Instytutu Historii Sztuki UJ, za życzliwość okazaną w sprawie wydania tej książki

Wydawnictwu Uniwersytetu Jagiellońskiego za znakomitą współpracę

Agencji Reklamowej Padjas za pomoc techniczno-edytorską i hojny mecenat


Jerzemu w podzięce dedykuję tę książkę

I Wstęp
Kodeks Gertrudy - wprowadzenie      Rękopis przechowywany od 1229 roku w Cividale, wpisany do katalogu pod numerem cod. CXXXVI (dawniej: codici sacri 6), liczy obecnie 233 pergaminowe karty o wymiarach około 24 x 19 cm w XVIII-wiecznej oprawie z dwóch deseczek obciągniętych barwioną na czerwono skórą, z dwoma srebrnymi szyldzikami z wierzchu. Rękopis składa się, najogólniej rzecz ujmując, z dwóch zasadniczych części, różnych pod względem czasu powstania, treści zapisów oraz tematyki i proweniencji artystycznej iluminacji. Część starszą stanowi łaciński Psałterz Egberta, dzieło benedyktyńskiego mnicha Ruodprechta z lat osiemdziesiątych X wieku. W ostatniej ćwierci XI wieku Gertruda, żona księcia Izjasława, nadała tej księdze nowy kształt, dołączając do niej swój prywatny modlitewnik, ozdobiony pięcioma miniaturami figuralnymi i drobnymi motywami ornamentalnymi. W obecnym stanie zachowania rękopisu pierwszą część osobistego modlitewnika Gertrudy stanowi odrębny poszyt pergaminowy, dołączony na początku kodeksu, drugą zaś pojedyncze modlitwy i jedna miniatura, naniesione na wolne karty Psałterza Egberta. Z woli księżnej obie części, starsza i młodsza, zostały zespolone w sposób nierozerwalny i tylko w toku badań oddzielane są jedna od drugiej.

Kilka uwag w kwestii nazwy      Przechowywany w Cividale rękopis początkowo określano terminem Liber Gertrudis lub Codex Gertrudianus. Nazwy tej użyto po raz pierwszy w odniesieniu do całego rękopisu w roku 1494 w inwentarzu biblioteki kapitulnej w Cividale: „liber dictus sancte Gertrudis”. Zachował ją również pierwszy badacz Kodeksu, Michele della Torre e Vatsassina, kanonik w kolegiacie Cividale