Św. Piotr: charakterystyka ikonograficzna Św. Piotr w miniaturze Kodeksu Gertrudy ukazany został zgodnie ze znaną od wieku IV tradycją ikonograficzną: o krótkich, kędzierzawych, siwych włosach i takiej samej brodzie, ubrany w chiton i przewiązany w pasie himation oraz sandały. W lewej dłoni trzyma klucze oraz zwój. Charakterystyczne ułożenie włosów w liczne okrągłe pukle nie jest - jak dawniej sądzono - późnym, w sztuce bizantyńskiej występującym dopiero od wieku XII, rysem ikonograficznym wizerunku Św. Piotra, w rzeczywistości tak ukazywanego już w X-XI wieku, np. na płaskorzeźbionym tryptyku w Palazzo Venezia w Rzymie, we freskach w krypcie Hosios Loukas w Focydzie czy w miniaturze cod. Vatopedi 762 (fol. 33) z końca XI wieku. Z kolei stałe atrybuty Św. Piotra, zwój i klucze, wywodzą się z dwóch odmiennych formuł obrazowania tematu Traditio legis, ukształtowanego m.in. na kanwie fragmentu Ewangelii Mateusza (16, 19), mówiącego o przekazaniu św. Piotrowi „kluczy królestwa niebieskiego” na znak nadanej mu sakramentalnej mocy stanowienia prawa: „cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie”. W formule starszej, datującej się od około połowy IV wieku, św. Piotr otrzymuje zwój,

jak na sarkofagu Juniusa Bassusa z 359 roku czy w mozaice kopuły baptysterium San Giovanni in Fonte w Neapolu z około 400 roku. W tym też okresie atrybutem św. Piotra był z reguły zwój i crux invicta. Motyw kluczy pojawił się w scenie Traditio legis u schyłku wieku V, stopniowo stając się drugim atrybutem św. Piotra, np. w mozaice baptysterium arian w Rawennie z około 500 roku czy w synajskiej ikonie datowanej na drugą połowę wieku VI - pierwszą połowę VII. W poikonoklastycznej sztuce bizantyńskiej temat Traditio legis w formule Traditio clavium kojarzony z eklezjalną misją św. Piotra zanikł zupełnie, przypuszczalnie z powodu rozgorzałego pomiędzy Zachodem a Bizancjum sporu o prymat Rzymu. Przetrwało jedynie łączenie dwóch atrybutów, zwoju i kluczy, jak np. na prawym skrzydle tryptyku z VII-VIII wieku, w miniaturze tetraewangeliarza z drugiej połowy XI wieku (Parma, Bibl. Palatina, cod. 5, fol. 5), a później np. w XII-wiecznych mozaikach kościołów sycylijskich: w katedrze w Cefalu, w kościele zwanym Martorana w Palermo czy w katedrze w Monreale. Na Zachodzie od miennie, temat ten cieszył się szczególną popularnością w epoce karolińskiej, a następnie ottońskiej, pojmowany tu jako świadectwo prymatu biskupa Rzymu, obrazowany w formule przekazania nie zwoju, lecz kluczy, jak we fresku w kościele św. Jana w Mustair z około 800 roku czy na płaskorzeźbionej plakietce z kości słoniowej wtórnie użytej do oprawy ottońskiego rękopisu (Codex Wittekindeus). Zauważmy jednak, że w miniaturze dedykacyjnej Psałterza Egberta w Kodeksie Gertrudy św. Piotr trzyma crux invicta, podobnie jak w miniaturze dedykacyjnej Kodeksu Gerona, datowanego przed rokiem 969. W Miniaturze Gertrudy św. Piotr ukazany został więc zgodnie ze wschodnią tradycją, ze zwojem i kluczami, jak świadczą o tym przytoczone już porównania. Szczególnie bliski, także pod względem pozy i sposobu osłonięcia prawej ręki połą himationu, wydaje się przedstawieniu św. Piotra w miniaturze cod. Parma 5 (fol. 5).