Św. Piotr: apostoł, patron książęcej rodziny
i orędownik pokutnej modlitwy      W literaturze przedmiotu dominuje teza o konfesyjnym charakterze miniatury ze Św. Piotrem oraz jej ścisłym powiązaniu z rzymską misją Jaropełka, podjętą - przypomnijmy - w roku 1075 po niepowodzeniu pierwszej misji interwencyjnej u króla Polski Bolesława Śmiałego i cesarza niemieckiego Henryka IV. Tezę tę podtrzymała ostatnio T. Michałowska, formułując pogląd, iż św. Piotr w miniaturze Kodeksu Gertrudy wyobraża papiestwo. Tymczasem już tylko brak postaci Izjasława podważa ten pogląd: misja podjęta została przecież w sprawie sukcesji Izjasława i do niego adresował swą odpowiedź papież. O rezultatach misji dowiadujemy się pośrednio z dwóch listów papieża. W pierwszym z dnia 17 kwietnia 1075 roku, skierowanym do „Dymitra, króla Rusi” i „jego małżonki”, papież przyznawał Izjasławowi prawo do kijowskiego tronu. W drugim zaś, datowanym dnia 20 kwietnia tegoż roku, papież napomina Bolesława z powodu zagrabienia pieniędzy „króla Rusi” i wzywa polskiego władcę do zadośćuczynienia tych krzywd. W żadnym z listów nie ma mowy o nawróceniu czy poddaniu Rusi papieżowi, a jedynie o przyjęciu z rąk papieskich królewskiej korony. Dodajmy przy tym, iż walczący o sukcesję Izjasław z pewnością zdawał sobie sprawę z tego, że przejście na stronę Rzymu byłoby równoznaczne z utratą tronu kijowskiego, bo choć stosunki Rusi z Kościołem łacińskim były wówczas na ogół przyjazne, ale i tu coraz donośniej wypowiadano się przeciwko rzymskiemu obrządkowi. Tym bardziej więc nie ma podstaw pogląd, iż tak wyraźnie zaznaczony w Modlitwach i Miniaturach Gertrudy kult św. Piotra należy łączyć z Rzymem w sensie konfesyjnym. Na Rusi, tak jak w całym chrześcijaństwie, otaczano św. Piotra czcią należną apostołowi i następcy Chrystusa.
     Pomijając tu oczywisty i niewymagający omówienia fakt przy-    

jętego w całym chrześcijaństwie kultu św. Piotra, zwróćmy uwagę na wyraźny tak w literaturze staroruskiej, jak i w sztuce wątek apostolski i w tym kontekście pozycję Św. Piotra. Apostolstwo Św. Piotra w tradycji ruskiej, podobnie zresztą jak w bizantyńskiej, ma wymiar uniwersalny, ogólnochrześcijański. Jednoznacznie, choć nad wyraz lapidarnie, określił to Hilarion w Słowie o Zakonie i Błagodati. Oto Pochwałę księcia Włodzimierza rozpoczyna Hilarion od słów: „Chwali Rzym [„Puмcкaa cmpaнa”] Piotra i Pawła, za ich sprawą uwierzyły w Chrystusa, Syna Bożego, Azja i Efez (...), i cały świat”.
     „Apostolski” wątek można dostrzec również w programie malowideł soboru św. Sofii w Kijowie. Najsilniejszą wymowę ma fakt przedstawienia w tamburze głównej kopuły nie - jak zwykle w kościołach bizantyńskich - proroków, lecz apostołów. Dwanaście figur z księgami w dłoniach otaczało kręgiem wyobrażonego w czaszy kopuły Chrystusa Pantokratora. To oni przejęli Jego ziemskie dziedzictwo nad wiernymi, głosząc Jego naukę i wypełniając misję tworzenia Kościoła. Ikonografia chrześcijańska wypracowała wiele formuł obrazujących tę myśl, jednak w sztuce bizantyńskiej kluczowa pozostaje pod tym względem Komunia apostoów, we wnętrzach kościołów z reguły wyobrażana na ścianie apsydialnej sanktuarium, ponad rzeczywistym stołem ołtarzowym. Takie też miejsce zajmuje ta scena w kijowskim soborze św. Sofii i tu zgodnie z powszechną tradycją ikonograficzną święci Piotr i Paweł pierwsi przyjmują z rąk Chrystusa prosforę i wino. Ów wątek „pierwszeństwa” Piotra i Pawła kontynuowany jest w kolejnych warstwach programu malowideł soboru Sofijskiego, bowiem obu dedykowana została kaplica prothesis, gdzie przygotowywane były dary liturgiczne. Ważniejsze epizody z życia obu świętych uwieczniono we freskach tej kaplicy.
     Nie znamy autora programu malowideł Sofijskiego soboru, ale jak wskazał to m.in. S.A. Wysocki, można zauważyć wiele rysów wspólnych z wątkami zawartymi w Słowie Hilariona, a niektóre