<< Wstecz
Dalej >>

Św. Piotra. Pośrednictwo Apostoła uzasadnia przypomnieniem jego skruchy za grzech zaparcia się Chrystusa i nadzieją podobnego jak Piotrowi odpuszczenia grzechów, o co w tym miejscu Gertruda prosi wyłącznie dla siebie. Przesłanie to jest zgodne z ogólną konwencją średniowiecznej pobożności, jednak w obrazie wyrażone zostało w formule typowej dla sztuki bizantyńskiej. Podobnie w Modlitwach Gertrudy można by wskazać więcej wątków wspólnych dla obu kręgów chrześcijaństwa, a nawet wydzielić te, które bliższe są tradycji wschodniej.
     Nie rozwijając tu szerzej tego zagadnienia, zwróćmy wszakże uwagę na kilka wątków wyróżniających się pod tym względem w Modlitwach Gertrudy. W Modlitwie 4. Ad Sanctum Mihaelem Gertruda zwraca się o opiekę do archanioła Michała, przywo- ływanego również w apostrofach Modlitwy 5. Kult archanioła Michała ma z całą pewnością uniwersalny, ogólnochrześcijański charakter, lecz szczególnie wysoką rangę zyskał w kręgu kultury bizantyńskiej, gdzie jako archistrateg wojsk niebiańskich patrono- wał wojennym działaniom, a jako psychopompos („noszący dusze”) - był stale obecny w eschatologii. Także i Gertruda w tej roli przywołuje go w Modlitwie 94. zatytułowanej Oratio ad sanctum michaelem pro fidelibus defunctis („Modlitwa do świętego Michała za wiernych zmarłych”). Na Rusi był jednym z najważniejszych patronów „wojskowej” kategorii, obok św. Jerzego i obu świętych Teodorów, Tirona i Stratilatesa, co znajdowało także wyraz w przyjmowaniu jego imienia przez wielu ruskich władców. Przypomnijmy tylko, że imię to nosił drugi syn Gertrudy, Światopełk, który patronowi swemu dedykował sławny sobór Archangielski (1108-1113), ozdobiony wspaniałymi mozai- kami wykonanymi przez mistrzów greckich. Autor Powieści minionych lat odnotował skrupulatnie ten fakt pod 1108 rokiem: „Założona została cerkiew Świętego Michała, o złotych kopu- łach, przez kniazia Światopełka, miesiąca lipca 11 dnia”.           

Wybór ten można interpretować w kontekście dynastycznym, bowiem archaniołowi Michałowi dedykowana była jedna z kaplic soboru Sofijskiego, stanowiąca ideowo-architektoniczną parę z usytuowaną po przeciwnej (północnej) stronie kaplicą Św. Jerzego, patrona księcia Jarosława Mądrego, fundatora soboru.
     Także szczególne nabożeństwo Gertrudy do Matki Boskiej, ujawniające się w czterech Modlitwach (28. 85., 86., 87.) wydaje się uderzająco zbieżne z rozwijającym się na Rusi właśnie w czasach Gertrudy kultem maryjnym, którego jednym z ważniejszych wówczas ośrodków był Pieczerski klasztor (szerzej o tym zob. s. 177-184). Podobnie zbieżne z tradycją wschodnią jest nabożeństwo do Św. Heleny, matki cesarza Konstantyna. Gertruda miała niejedną sposobność, by zobaczyć wizerunki tej cesarskiej pary uwiecznione w kijowskich malowidłach, m.in. w soborze Sofijskim.
     Zgodny z tątradycjąjest wizerunek Gertrudy, księżnej-matki i pobożnej penitentki, umieszczony na pierwszej karcie jej prywatnego Modlitewnika. Nie jest to wszakże wizerunek o charakterze prywatnym. Miniatura prezentuje w pełnym majestacie książęcą rodzinę, o czym świadczą zarówno dworskie szaty wzorowane na bizantyńskich, jak i oficjalna tytulatura użyta w inskrypcjach, a w jeszcze większym stopniu fakt, że książęca rodzina na swego orędownika wybrała „Księcia Apostołów”. Wątek pobożności chrześcijańskiego władcy został następnie podjęty w scenie Koronacji Jaropeka i Kunegundy.