PER ME REGNANTES VIVANT HEINRICUS ET AGNES.
Mistrz z Echternach powielił ikonograficzny schemat Maiestas Domini wypracowany w karolińskich
skryptoriach, odmienny od wschodniego, w którym cztery istoty otaczające mandorlę rozmieszczone
są wzdłuż osi diagonalnych. W ocenie Joachima Otta tej właśnie miniaturze najbliższe jest
przedstawienie Koronacji Jaropeka i Kunegundy w Kodeksie Gertrudy.
Jak stwierdziliśmy, w sztuce bizantyńskiej brak przykładów
koronacji cesarza przez Chrystusa ukazanego w typowej formule Maiesas Domini. Przytaczany
przez badaczy przykład miniatury w Ewangeliarzu Henryka III prezentuje odmienny od bizantyńskiego
wariant tematu Maiesas Domini z podwójną tzw. „ósemkową” mandorlą, której w ogóle brak w
miniaturze Kodeksu Gertrudy.
Odróżnia ją również obecność świętych patronów koronowanej pary, przedstawionych z kolei w
Perykopach Henryka II - także i to porównanie przytaczane jest w literaturze przedmiotu -
gdzie z kolei brak czterech istot i chórów anielskich. Spostrzeżenia te prowadzą więc do
sformułowania poglądu, że miniatura w Kodeksie Gertrudy, wyróżniająca się pod względem formuły
ikonograficznej na tle znanych przedstawień średniowiecznych, jest autorską kontaminacją malarza,
który - przypuszczalnie powolny wskazówkom samej Gertrudy - „złożył” ten obraz, wykorzystując
znany sobie repertuar ikonograficzny wyobrażeń: Chrystusa w majestacie, książęcej pary oraz
pośredniczących między nimi świętych orędowników. Każdy z tych obrazów rozpatrywany więc będzie
osobno.
Struktura ikonograficzna przedstawienia w Kodeksie Gertrudy
W miniaturze Kodeksu Gertrudy Chrystus-koronator ukazany został
w majestacie Boskiej chwały, której ikonograficznymi wyznacznikami są tutaj: złoty, inkrustowany
szlachetnymi kamie-
niami tron z purpurowąpoduszką, wyobrażone u jego stóp trzy chóry anielskie najwyższej triady,
tj. serafiny, cherubiny i trony, a ponad nim wyłaniające się z segmentów nieba cztery istoty
wizji teofanicznych trzymające księgi: lew, człowiek, orzeł i wół.
W formule obrazowej Maiesas Domini wyobrażenie Chrystusa, zwykle
w typie Pantokratora, rzadziej Emmanu- ela lub Przedwiecznego (łac. Anticuus Dierum, gr. 'О Пαλαιος των ήμερων),
jest elementem stałym, centralnym ideowo i kompozycyjnie. Chrystus zwykle ujęty jest mandorlą, zza której
wyłaniają się cztery uskrzydlone stworzenia z biblijnych wizji teofanicznych (gr. zodia, łac. animalia)
z księgami, utożsamiane z cherubinami-tetramorfami (Ks. Ezechiela 10), ewangeli- stami (Ireneusz z Lyonu)
i ich symbolami (św. Hieronim) oraz czterema aspektami natury Chrystusa (Św. Grzegorz Wielki). W
rozwiniętym wariancie tematu występują także chóry anielskie najwyższej triady według systematyki
Pseudo-Dionizego Areopagity, serafiny, cherubiny i trony. Miniatura w Kodeksie Gertrudy należy
więc do tego właśnie wariantu, wyróżnia ją wszakże pominięcie mandorli oraz wyobrażenie czterech
stworzeń rozmieszczonych nie koncentry- cznie wokół postaci Chrystusa, lecz horyzontalnie ponad Nim.