<< Wstecz
Dalej >>

     W dalszym toku badań na plan pierwszy wysunęła się kwestia niejednorodności stylowej miniatur. Pierwszy N.P. Syczow rozdzielił miniatury pomiędzy trzech malarzy. Autor monumentalnej figury św. Piotra podlegał wpływom malarstwa romańskiego. Drugiemu malarzowi, również ulegającemu romańskim wpływom, przypadł największy zakres prac, uzupełnił bowiem miniaturę swego poprzednika, dodając postacie klęczącej Gertrudy i stojącej pary książęcej, nadto namalował trzy kolejne miniatury: Boźe Narodzenie, Ukrzyźowanie, Koronację. Tylko trzeci malarz, autor miniatury Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wywodził się ze słowiańskiego, choć niekoniecznie ruskiego, środowiska. Wszyscy trzej swą pracę wykonali albo we Włodzimierzu Wołyńskim, gdzie rezydował Jaropełk, albo też w klasztorze Św. Jakuba w Ratyzbonie.
     Hrehory Łohwyn rozdzielił miniatury pomiędzy dwa skryptoria ruskie: kijowskie i włodzimierskie. W Kijowie powstać miały cztery kompozycje, które podobnie jak miniatury Ewangeliarza Ostromira reprezentują tzw. drugi styl kijowski charakteryzujący się wyraźną przewagą motywów ornamentalnych nad scenami figuralnymi. Wyróżniająca się na ich tle miniatura Koronacji powstała we Włodzimierzu Wołyńskim, upamiętnia bowiem przekazanie grodu Jaropełkowi przez Izjasława, który powrócił wówczas do Kijowa po śmierci Światosława w 1076 roku. Tezę o trzech malarzach Miniatur Gertrudy i ratyzbońskim skryptorium powtórzyli za Syczowem Janin i Łazariew, wskazując nie tylko uzasadniające je okoliczności historyczne, lecz także porównania z miniaturami tzw. ratyzbońskiej szkoły malarskiej. Zdaniem Łazariewa, całkowicie odrębny na tle kijowskiego malarstwa książkowego styl Miniatur Gertrudy wiązał się z podróżą książęcej pary na Zachód. Z Gertrudą łączył także zachodnie rysy ikonograficzne w miniaturach Ewangeliarza Ostromira, tłumacząc obce tradycji bizantyńskiej połączenie wizerunku ewangelistów z ich symbolami bezpośrednim naśladowaniem nieznanego dziś ilu-    

minowanego łacińskiego ewangeliarza przywiezionego na Ruś przez Gertrudę.
     Rozpoznanie w fundatorce Gertrudy Piastówny, żony kijowskiego księcia Izjasława, stanowi podstawę datowania XI-wiecznej części Kodeksu. Przyjęty przez większość badaczy zakres chronologiczny wyznaczają daty śmierci Izjasława (1078) i Jaropełka (1086). Ani sugestia A. Grabara o XII-wiecznych cechach stylowych miniatur, ani wysunięte przez W. Pucko datowanie miniatur na okres przed wygnaniem Izjasława w roku 1073 nie przyjęły się w literaturze przedmiotu. Ostatnio Engelina S. Smirnowa (2000 i 2001) proponuje z grupy tej wyłączyć miniaturę Tronujcej Matki Boskiej namalowaną - w ocenie tej Autorki - na początku wieku XII. Komentarz towarzyszący faksymilowej edycji Kodeksu Gertrudy nie wniósł żadnych nowych ustaleń, ani też hipotez, stanowiąc w rzeczywistości rodzaj historycznego, a nie krytycznego omówienia dotychczasowego stanu badań. Porównując objętość poszczególnych autorskich artykułów, można nawet odnieść wrażenie, że problematyka Miniatur Gertrudy potraktowana została w sposób niemal marginalny.
     Najnowsze propozycje uściślenia chronologii Modlitewnika Gertrudy przedstawiła T. Michałowska na podstawie wnikliwej analizy treści modlitw zestawionych z biografią Gertrudy rekonstruowaną na podstawie przekazów pisanych i pośrednich przesłanek. Pomijając składkę I z kalendarzem o nadal niepewnym - zdaniem Michałowskiej - pochodzeniu, pozostałe zapisy powstawały pomiędzy 1075 a 1086 rokiem w następującej kolejności: składka II (ff. 5-6) i III (ff. 7-10) w Niemczech najpóźniej wiosną 1075 roku, składka IV (ff. 11–14) w Kijowie przypuszczalnie w 1078 roku, zaś zapisy w obrębie Psałterza Egberta - w kilku etapach, najpierw w 1076 roku w Niemczech, następnie w Kijowie pomiędzy połową 1085 a 22 listopada 1086 roku oraz po tej dacie. Z tak ustalonej chronologii składek wynika również czas powstania miniatur: cztery miniatury w obrębie