iluminowanych rozwinął M.A.I. Niekrasow, podkreślając właściwy dla nich większy stopień geometryzacji i stylizacji, odmienny od bizantyńskiego, bardziej naturalistycznego i plastycznego. Obramienia w architektonicznej formie arkadowych kolumnad i pałacowych frontonów występują już we wczesnochrześcijańskich rękopisach, a tradycję tę przejęły później zarówno bizantyńskie, jak i karolińskie skryptoria, stosując je głównie w tablicach Kanonów Euzebiusza i portretach ewangelistów. Natomiast typ obramienia ukształtowanego na wzór budowli kościelnej, przedstawionej w sposób iluzjonistyczny, należy do rzadkości.
     W przytaczanej przez Kondakowa miniaturze w synajskim rękopisie Homilii Grzegorza z Nazjanzu (cod. Sin. gr. 339, fol. 2v) kościół ukazany został ze znaczną dozą realizmu, uwidaczniającego się nie tylko w kopułowej sylwecie, lecz także w drobniejszych elementach: oknach przesłoniętych transennami, okładzinach marmurowych na ścianach, płaskorzeźbionych drzwiach, ceglanego wątku ścian i kamiennych ciosów muru czy roślinach i fontannach. W górnej części budowli, w otwartym prześwicie arkady widoczna jest na złotym tle tronująca Matka Boska z Emmanuelem - jak można się domyślać - wyobrażona w konsze apsydy. Wspomniany kamienny mur i wyłaniające się spoza niego rośliny i fontanny można interpretować jako fragment ogrodu, który zwykle otaczał klasztorne kościoły. Niektórzy badacze są zdania, że pierwowzorem wyobrażonej tu budowli był katholikon klasztoru Pantokratora (Zeyrek Camii) w Konstantynopolu, gdzie igumenem był zleceniodawca rękopisu Józef Hagioglykerites, wymieniony w kolofonie na fol. 3. K. Weitzmann i G. Galavaris, przyjmując jako podstawę datowania nadanie typikonu temu klasztorowi w roku 1136 oraz śmierć igumena Józefa w 1155, powstanie rękopisu plasują pomiędzy tymi datami.
     Podobnie konkretnie starano się identyfikować architektoniczne frontyspisy w dwóch egzemplarzach Homilii Jakuba Kokkino-       

bafosa: w starszym, datowanym ogólnie na pierwszą połowę XII wieku (BNF, cod. 1208, fol. 3v) i jego kopii z drugiej ćwierci XII wieku (Biblioteca Apostolica Vaticana, cod. Vat. gr. 1162, fol. 2v). W prześwicie trójarkadowego wejścia do kopułowego kościoła, artysta ukazał Wniebowstąpienie i dwóch stojących po bokach proroków ze zwojami, Izajasza po lewej i Dawida po prawej, natomiast u góry, jakby w lunecie tarczowej ściany - siedzących półkolem dwunastu apostołów. M.A.I. Niekrasow, podążając śladem rozważań A. Heisenberga, rozpoznaje tu kościół Świętych Apostołów w Konstantynopolu, choć dopuszcza też inne możliwości. Także i w tych miniaturach najdrobniejsze nawet detale architektoniczne przedstawione zostały z realistyczną drobiazgowością.
     Tę samą kategorię obramień w kształcie kopułowego kościoła prezentuje miniatura liturgicznego zwoju z ostatniej ćwierci XII wieku (Patmos, klasztor Św. Jana Teologa). W prześwicie potrójnej arkady widoczny jest Św. Bazyli przy ołtarzu celebrujący liturgię w asyście dwóch diakonów, a wyżej - popiersie Matki Boskiej, wyobrażonej zapewne w konsze apsydy, w otoczeniu dwóch aniołów. Choć stopień ornamentalnej stylizacji form architekto- nicznych jest tu nieco większy aniżeli w omówionych wyżej miniaturach, także i ten malarz z ogromną precyzją przedstawił nawet tak drobne elementy, jak kielich i patena z asteriskosem ustawione na ołtarzu.
     Wyraźny we wszystkich tych miniaturach iluzjonistyczny spo- sób kształtowania przestrzeni wewnątrz budowli i pionowa gradacja poszczególnych przedstawień figuralnych, wpisanych w architekto- niczną strukturę, nasuwają nieodparte skojarzenie z malowidłami ściennymi. W miniaturze Kodeksu Gertrudy geometryzacja i orna- mentalna stylizacja architektonicznych form jest znacznie większa, a przez to bliższa miniaturom w Kodeksie Światosława. W rękopisie tym cztery frontyspisowe miniatury mają architektoniczny kształt kościoła wielokopułowego: ff. 3-3v i jednokopułowego: ff. 128 i 128v.