Martorana (1146-1151) i Wilhelm II w katedrze w Monreale (1183-1189). Roger II w podwójnej tunice i w lorosie lekko skłania głowę przed stojącym Chrystusem, który wieńczy go stemmą z penduliami. Nie ulega wątpliwości, że mozaika wykonana przez greckiego mistrza jest wiernym powtórzeniem typowej bizantyńskiej formuły, znanej np. z plakietki Konstantyna VII Porfi-rogenety. Jednak przyjętego tu wizerunku zachodniego władcy, jednoznacznie określonego w greckiej inskrypcji jako „Roger król” (POΓEPIOC PHΞ), nie można rozpatrywać wyłącznie z punktu widzenia tradycji artystycznej, lecz także w polityczno-religijnym kontekście. Wśród wielu spostrzeżeń na temat mozaiki w Palermo, tu warto przypomnieć wskazaną przez Leona-Roberta Menagera uderzającą zbieżność pomiędzy ideową wymową tego przedstawienia a formułą użytą przez samego Rogera II w preambule Assise regum regni Sicilie, zbioru postanowień prawnych sycylijskiego władcy z roku 1140: Rex in regno suo est imperator. W mozaice w Monreale Wilhelma II, przedstawio- nego w takim samym stroju cesarza bizantyńskiego, koronuje Chrystus tronujący, a dwaj aniołowie przynoszą

mu z widocznego segmentu nieba insygnia władzy, labarum i sferę. Łacińska inskrypcja przekazuje sens tego przedstawienia: REX GVLIELMVS S[E]C[VN]D[VS] oraz MANVS ENIM MEA AVXILIABITVR EI (Ps 88, 22).
     W obu więc miniaturach Kodeksu Gertrudy książęca para ukazana została w szatach znanych z bizantyńskich wzorów ikonograficznych, w koronach zaś konsekwentnie od tych wzorów odmiennych. Przedstawienia te należą więc pod tym względem do ogólnej w średniowieczu tradycji naśladowania modelu bizantyńskiego, jednak z wyłączeniem elementów o szczególnym znaczeniu ideowym: do takich bezsprzecznie należy korona jako widomy znak panowania. Do kwestii tej jeszcze powrócimy.

Święci orędownicy W miniaturze Kodeksu Gertrudy imienni patroni książęcej pary polecają ją Chrystusowi-koronatorowi: Św. Piotr kładzie prawą dłoń na ramieniu Jaropełka, lewą unosząc ku Chrystusowi, św. Irena na ramieniu Kunegundy kładzie dłoń lewą, unosząc dłoń prawą.
     Niezwykle popularna w praktyce dewocyjnej wczesnego chrześcijaństwa idea wstawiennictwa świętych, szczególnie imiennych patronów, w sztuce wyrażana była zapożyczonym z tradycji późnoantycznej gestem objęcia ramieniem lub położenia dłoni na ramieniu. W okresie średniobizantyńskim wyraźnie ustąpiła miejsca powszechnej i eschatologicznej intercesji Matki Boskiej i Jana Chrzciciela, ujętej w obrazową formułę Deesis Wyjątkowe w sztuce bizantyńskiej przykłady obecności świętych w scenie koronacji cesarza pochodzą z wczesnego okresu dynastii macedońskiej. W miniaturze przywoływanego już kilkakrotnie cod. Paris. gr. 510 (fol. Cv) Bazylego I koronuje archanioł Gabriel, natomiast stojący po prawicy cesarza prorok Eliasz, lekko zwrócony w jego stronę, trzyma w prawej dłoni labarum. Z kolei w reliefie na tzw. berle Leona VI cesarzowi koronowanemu przez