Wątek dogmatyczno-religijny Na wyodrębniony tu wątek dogmatyczno-religijny składają się trzy miniatury: Boźe Narodzenie, Ukrzyżowanie i Tronujca Matka Boska z Emmanuelem. Ponieważ dwie pierwsze znajdują się w obrębie Foliów Gertrudy, zaś ostatnia - w obrębie ottońskiej części Kodeksu, już na wstępie można sformułować hipotezę, że nie stanowią one integralnej części programu ikonograficznego określonego przez fundatorkę. Zarazem jednak właśnie sposób rozmieszczenia dwóch pierwszych miniatur wydaje się celowy, uwarunkowany zamiarem ideowym.
     Dwie miniatury w Kodeksie Gertrudy obrazują sceny zaczerpnięte z Ewangelii: Boźe Narodzenie na fol. 9v oraz Ukrzyźowanie - na fol. 10. Zarówno sposób rozmieszczenia obu miniatur na sąsiednich stronach, jak i fakt pozostawienia wolnych stron 9 i 10v wskazują - jak słusznie dowodzi B. Kürbis - że od początku traktowane były jako pewna całość i wykonane zostały przez jednego malarza. Dopowiedzmy także - co będzie dalej przedmiotem szczegółowych rozważań - że łączy je w warstwie artystycznej typ ornamentalnej bordiury opracowanej według podobnego schematu, a w warstwie ideowej - teologiczna koncepcja jedności Wcielenia i Ofiary. Ikonografia obu przedstawień wzbudziła żywe zainteresowanie badaczy, wszelako poglądy na ten temat, niekiedy kontrowersyjne, formułowane były w sposób nad wyraz lakoniczny na podstawie pobieżnych - jak się wydaje - obserwacji. Przyjęta na początkowym etapie badań nad Miniaturami Gertrudy teza o zgodności tych dwóch scen z ikonografią bizantyńską na ogół jest akceptowana, choć wskazy-    

wane porównania tylko w ogólnym sensie potwierdzają tę zgodność. Z tych też względów szczegółowe omówienie obu miniatur pod kątem tradycji ikonograficznej i treści ideowych wydaje się niezbędne.

Boże Narodzenie (fol. 9v) Miniatura zajmuje całą powierzchnię karty, której odwrocie pozostało wolne. Scena Bożego Narodzenia - wpisana w prostokąt o stosunkowo niewielkich rozmiarach i wkomponowana w architektoniczną strukturę ornamentalnej bordiury ukształtowanej na wzór pięciokopułowego kościoła - składa się z kilku epizodów swobodnie rozmieszczonych na złotym tle i pośród skalistego krajobrazu: Narodzenia, Kąpieli Dzieciątka, Anielskiej adoracji, Zwiastowania pasterzom oraz Pokonu Trzech Króli. Kompozycyjny układ tak rozpoznanych epizodów nie wynika z chronologii wydarzeń, dostrzec tu natomiast można zarys hierarchicznego porządku okrężnie zstępującego, jaki cechuje program ikonograficzny malarstwa monumentalnego, bowiem najważniejsza ideowo scena zajmuje centrum kompozycji, a wokół niej skupione są pozostałe epizody. W miniaturze Kodeksu Gertrudy porządek ten został jeszcze silniej uwydatniony poprzez wpisanie całego przedstawienia w architektoniczną strukturę kościoła, w którym ziemska scena Narodzin wypełnia przestrzeń naosu, a światło teofanii spływa z hemisferycznego sklepienia (kopuły?).
     Centrum kompozycji zajmują postacie Matki Boskiej, Dzieciątka w żłóbku, przy którym stoją wół i osioł ukazane na tle wejścia do skalnej groty oraz wyobrażone powyżej chóry anielskie. Maria w niebieskiej sukni i czerwonym maforionie, odwrócona od Dzieciątka, leży na rozłożonej na ziemi białej tkaninie ozdobionej kilkoma poprzecznymi pasami w kolorze niebieskim i czerwonym. Wzrok kieruje w prawą stronę, wspierając głowę otoczoną złotym nimbem na lewej ręce ugiętej w łokciu, zaś prawą dłonią przy-