Żłóbek o prostopadłościennym kształcie zbudowany jest albo z kamiennych ciosów (Menologion Bazylego II, mozaika w H. Loukas) lub płyt zdobionych półkolistymi arkadkami czy niszami, albo też motywami reliefowymi, a jego barwa odpowiada naturalnej barwie kamienia. We wczesnych ujęciach, w niszy wydrążonej w ścianie żłóbka (łac. fenestella) ukazywano płonącą lampkę oliwną w symbolicznym przywołaniu sanktuarium Groty Narodzenia przy bazylice w Betlejem, w ikonografii średniobizantyńskiej - zwykle trzy prostokątne nisze, niekiedy od góry zamknięte półkoliście. Przedstawie- nie żłóbka w złotym kolorze uznać należy raczej za rys stylowy, występuje bowiem przede wszystkim w tzw. „złotych” ikonach synajskich, jak np. na dyptyku-menologionie z drugiej połowy XI wieku czy środkowej kwaterze tryptyku (?) z pierwszej połowy XII wieku.
     Z kolei wół i osioł pojawiły się w tej scenie już w IV wieku w nawiązaniu do przekazu Izajasza: „Wół rozpoznaje swego pana i osioł żłób swego właściciela” (1,3). Zwykle widoczne są jedynie ich głowy pochylone nad żłóbkiem. Niekiedy jednak osioł wysuwa zza       

żłóbka także lekko ugiętą przednią nogę, jak właśnie w miniaturze Kodeksu Gertrudy, a ujęcie to porównać można np. do miniatur w cod. Paris gr. 74 (fol. 4) czy w cod. Taphou 14 (fol. 113) -choć tu osioł ukazany jest po prawej stronie.
     Początkowo Józef ukazywany był przy Marii i Dzieciątku, jak np. na sarkofagu Adelfii w Syrakuzach (340-345), na tzw. Tronie Maksymiana w Rawennie z około 547 roku czy w miniaturze Kodeksu Rabbuli. W sztuce poikonoklastycznej wyznaczono mu wszakże miejsce nowe: ukazywany w pewnym oddaleniu od Marii i Dzieciątka, zwykle jest odwrócony tyłem i pogrążony w zadumie, niekiedy zaś przez ramię spogląda w stronę Narodzonego. Interpretacja takiego ujęcia Józefa nie jest jednoznaczna. Być może należy łączyć je z apokryficznym wątkiem wątpliwości Józefa, obrazowanym także w formułach narracyjnych scen, np. Rozmowy z aniołem, jak w mozaice na łuku tęczowym bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie z około 440 roku, czy Próby wody, jak na fresku w kościele Santa Maria Foris Portas w Castelseprio z około 800 roku. Zdaniem A. Grabara natomiast, ujęcie takie, zapożyczone z późno-antycznej ikonografii, jest obrazowym „zaprzeczeniem” ojcostwa Józefa, ponieważ - jak zauważa - podobnie w scenie Narodzin Aleksandra na rzymskiej mozaice z Libanu (Bejrut, il. 98 Muzeum Balbeek), Filip odwrócony jest tyłem do żony i narodzonego właśnie syna. Być może jednak to wyraźne oddalenie Józefa nawiązuje po prostu do stwierdzenia zawartego w ewangelii Pseudo-Mateusza, że Maria „porodziła” pod nieobecność Józefa, który udał się na poszukiwanie położnej (XIII,3). Ujęcie postaci Józefa w Kodeksie Gertrudy powtarza bizantyński wzór znany z wielu przykładów, bliższe jest jednak miniaturze w Menologionie Bazylego II (fol. 271v) z około 1000 roku, aniżeli dziełom przyto-