Maria, żona Kleofasa, i Maria Magdalena (19, 25) lub trzy - Marta, Maria Pseudo-Kodinosa zwana zonistratiotiki (rozdz. IV).
     Zagadką nadal pozostaje znaczenie chusty, w której zwykle ukazywany jest setnik. Zdaniem Elisabeth Revel-Neher, przypomina ona tałes (hebr. talit), w ikonografii bizantyńskiej wyróżniający żydowskich kapłanów wyższej rangi, jak np. w Homiliach Jakuba Kokkinobafosa z XII wieku (Rzym, Biblioteka Watykańska, cod. gr. 1162, fol. 133v), lecz także Żydów, którzy uwierzyli, np. mieszkańców Jerozolimy w scenie Wjazdu do Jerozolimy, jak np. w cod. Paris. gr. 74 (fol. 41) czy w mozaice Cappella Palatina w Palermo lub Jefoniasza w scenie Koimesis. Fakt nawrócenia centuriona wyrażony został więc w zrozumiałym dla średniowiecznych Bizantyńczyków przeciwstawieniu dwóch elementów: żydowskiej chusty oznaczającej „przeciwników Jezusa” i gestu potwierdzającego nawrócenie, zgodnie z przekazem ewangelicznym. Symboliczna wymowa tego motywu może mieć charakter wtórny, bowiem pewne przesłanki wskazują, że pierwotnie był to po prostu element żołnierskiego stroju, zapożyczony, jak się zwykle przyjmuje, od Arabów. Można ją także łączyć z noszoną przez bizantyńską pie-    

chotę filcową czapeczką przymoco- waną do głowy taśmami materiału, opisaną w traktacie Praecepta militaria z około 965 roku - przemawiałby za tym jej regularny kształt ściśle przylegający do głowy. Podobnie, przedstawienie centuriona z włócznią można interpretować w dwojaki sposób: albo jako atrybut podkreślający jego funkcję wojskową, albo jako nawiązanie do tradycji apokryficznej, nazywającej go Longinem i utożsa- miającej z żołnierzem, który przebił bok Chrystusa. Przedstawienie centuriona z włócznią w scenie Ukrzyżowania jest obiegowym rysem malowideł kapadockich, znane jest również z wielu przykładów w sztuce średniobizantyńskiej, występuje np. w mozaice w Monreale z około 1180 roku, a także w sztuce Paleologów, np. we fresku w cerkwi Taksiarchów w Kastorii z 1359/1360 roku czy w Małym Gradzie nad Prespą z 1369 roku.
     Takie ujęcie centuriona z włócznią w miniaturze Kodeksu Gertrudy, zgodne z bizantyńską tradycją ikonograficzną, stanowi zarazem ideowe nawiązanie do niewiasty klęczącej pod krzyżem, która zbiera do kielicha wodę i krew płynące z rany w boku Chrystusa. Postać ta, jak już wspomnieliśmy, wywołała najwięcej kontrowersji wśród badaczy. Tymczasem nie ulega wątpliwości, iż jest to Eklezja - personifikacja Kościoła, jak już zauważył A. Haseloff, podobnie ukazana np. w miniaturze cod. Paris. gr. 74, fol. 207v: w koronie i strojnych szatach obszytych złotą lamówką siedzi pod krzyżem, trzymając w obu dłoniach złote naczynie, do którego spływa krew z ran na stopach Chrystusa. Choć istotnie, jak zauważa E. Smirnowa, Eklezja w scenie Ukrzyźowania występuje w parze z Synagogą, ale wymowa ideowa tego ujęcia jest odmienna