cznej, odnajdujemy na wspomnianej wyżej oprawie Ewangeliarza opatki Teofano. Podobne przykłady można by mnożyć, a reprezentowana w nich różnorodność formuł obrazowych przekonuje o uniwersalnym charakterze wpisanego w nie przesłania ideowego. Podobnie w Kodeksie Gertrudy „dyptykowe” zestawienie Bożego Narodzenia i Ukrzyżowania przywołuje fundamentalną dla całego chrześcijaństwa myśl o jedności Wcielenia i Ofiary i w tym sensie można uznać je za rodzaj obrazowego wyznania wiary. W Modlitwach Gertrudy brak jakichkolwiek podstaw, by interpretować je w sensie konfesyjnym, tzn. w duchu zgodności z jednym tylko obrządkiem, domyślnie - rzymskim jako bliższym Gertrudzie, jak ocenia wielu badaczy. Podobnie zgodność obu miniatur ze wschodnią tradycją ikonograficzną pozornie tylko wskazywałaby na takąż orientację wyznaniową fundatorki. Nie można także przeceniać znaczenia oczywistego uniwersalizmu zawartej w nich myśli, nie jest on bowiem intencjonalny, czyli doraźnie celowy, lecz ponadczasowy i powszechny dla całego chrześcijaństwa.
     Nie zmienia tego fakt, że w zachowanych dziełach kijowskiej sztuki XI wieku brak podobnego zestawienia scen Bożego Narodzenia i Ukrzyżowania. Szczególnej więc wymowy nabiera w tym kontekście końcowa fraza Wyznania wiary wchodzącego w skład zbioru pism objętych wspólnym tytułem „Słowo o Zakonie i Błagodati”, gdzie Hilarion pisze:

I na świętej Jej ikonie widzę Pana mego jako młodzieńca na Jej łonie i weselę się, Ukrzyżowanie Jego widzę, a raduję się, Zmartwychwstałego i idącego na niebiosa widzę, i wznoszę ręce i oddaję Mu pokłon - tłum. MSR

     Hilarion, przywołując tu podstawowe dogmaty wiary „katolickiego i apostolskiego Kościoła” – jak sam pisze dalej - o Wcieleniu, Męce i Śmierci, oraz o Zmartwychwstaniu, ekspresję      

swej wypowiedzi wzmacnia retorycznym przeciwstawieniem męki Chrystusa na krzyżu i radości wywołanej tym obrazem. W sferze domysłów musi pozostać przypuszczenie, że wygłaszając te słowa publicznie podczas liturgii w soborze Sofijskim, Hilarion wskazywał wiernym zgromadzonym w kijowskiej świątyni malowidła wypełniające jej wnętrze. W ikonograficznym ich programie jasno rysuje się owo retoryczne zestawienie wątku Wcielenia zilustro- wanego na sklepieniu północnej części naosu ze scenami pasyjnymi - w części południowej, zgodne z ogólnie przyjętym w sztuce bizantyńskiej schematem. Wszelako uściślając, dopowiedzmy, że niezachowana tu scena Bożego Narodzenia według rekonstrukcji WN. Łazariewa znajdować się miała na sklepieniu, gdy przetrwałe we fragmencie Ukrzyżowanie - wprawdzie na przeciwległej, południowej ścianie, lecz w niższym, podsklepiennym pasie. O wiele wyraźniej zestawienie to rysuje się natomiast we wnętrzu katholikonu monasteru Nea Moni na Chios. W porządku głównych, świątecznych epizodów chrystologicznego cyklu od Zwiastowania do Anastasis, wypełniających kolejno osiem podkopułowych konch, obie sceny usytuowane są ściśle na osi wschód - zachód: Boże Narodzenie w konsze wschodniej prowadzi wzrok wiernych ku strefie ołtarzowej, gdzie Wcielenie ponawia się każdorazowo w misterium Eucharystii, zaś Ukrzyżowanie w konsze zachodniej - kieruje ich myśli ku przypisanym tej części świątyni treściom eschatologicznym. Ta geograficznie odległa od Rusi Kijowskiej analogia wydaje się nie bez znaczenia wobec przywoływanych w toku analizy ikonograficznej porównań z tymi mozaikami, szczególnie zaś postaci centuriona w scenie Ukrzyżowania.
     Powracając wszakże do kwestii wyznania wiary, nie można pominąć faktu, że Gertruda wpisała do swego Modlitewnika nicejski symbol wiary (Symbolum apostolorum) z formułą Filioque (fol. 203/203v). Po nim następuje kolejne wyznanie wiary (fol. 203v-205v) określane zwykle Quicumque vult (od pierwszych słów) lub Symbolem Atanazego, niezwykle często przytaczane