Niestety, sam fakt pochodzenia wizerunku z Blachern nie stanowi dostatecznej przesłanki
pozwalającej jednoznacznie określić jego wygląd.
Już N.P Kondakow, ustalając typologię ikonograficzną
przedstawień maryjnych, zwracał uwagę, że w wielu przypadkach typom przedstawień wyróżnionym
w nauce nie odpowiadają określenia przydawane im w praktyce artystycznej, a ta pozorna
niespójność wynika z faktu, iż poszczególne epitety albo należą do kategorii teologicznej
i określają nie wizerunek, lecz osobę Matki Boskiej (Eleusa, Nicopea), albo mają sens
toponimiczny i wówczas wskazują pochodzenie typu lub konkretnego obrazu (Blacherniotissa,
Hagiosoritissa). Z tego też względu na podstawie różnych przekazów pisanych i ikonograficznych
z blacherneńskim sanktuarium maryjnym łączyć można aż cztery wizerunki Theotokos: Oranty,
Episkepsis z Emmanuelem w medalionie na piersi, zwykle zwanej Blacherniotissa, a na Rusi -
Znamienie,
Eleusy czule przytulającej twarz Emmanuela do policzka oraz Nikopoi trzymającej przed
sobą frontalnie ukazanego Emmanuela, niekiedy także ujętego owalnym lub okrągłym medalionem.
Tylko w odniesieniu do dwóch z nich, tj. Matki Boskiej Oranty oraz Nikopoi lub Znamienie, możemy
stwierdzić, że były znane na Rusi w wieku XI, dowodzą tego bowiem zachowane dzieła i współczesne
im przekazy pisane.
Wizerunek Oranty umieszczany był w konsze apsydy najważniejszych
cerkwi kijowskich, przypuszczalnie już w cerkwi Dziesięcinnej wzniesionej jeszcze przez Włodzimierza,
a z całą pewnością w soborach kolejno wznoszonych w wieku XI i na początku XII - Sofijskim,
Pieczerskiej Ławry i Archanioła Michała (Archangielski). Pośród konstantynopolitańskich pierwowzorów
ideowych Oranty kijowskiej na plan pierwszy wysuwa się, ze względu na swą wysoką rangę, mozaika
w apsydzie cesarskiego kościoła w Faros w Konstantynopolu, odnowionego w 864 roku przez cesarza
Michała III, która - według słów Focjusza - otaczała
opieką całe Cesarstwo i samego cesarza.
Natomiast najstarsza wzmianka pisana o ikonie, którą można by łączyć z jednym z blacherneńskich wizerunków, pochodzi od Hilariona:
„I na świętej Jej ikonie widzę Pana mego jako młodzieńca na Jej łonie i weselę się”
Z punktu widzenia tradycji ikonograficznej, opis ten w równym
stopniu odpowiadać może ujęciu w typie Nikopoi jak i Znamienie, przy czym najstarszym zachowanym
wizerunkiem Nikopoi w sztuce ruskiej byłaby właśnie miniatura w Kodeksie Gertrudy (zob. s. 167),
natomiast znane wizerunki Matki Boskiej Znamienie pochodzą dopiero z wieku XII, zachowane
w malarstwie monumentalnym i ikonowym, a także na drobnych przedmiotach dewocyjnych oraz znakach pieczętnych.
Z tego też czasu pochodząznane wizerunki Eleusy również łączonej z Blachernami: słynna bizantyńska
ikona Matki Boskiej Włodzimierskiej na Rusi pojawiła się zapewne około 1130 roku, choć pewniejsza
wydaje się data wywiezienia jej do Włodzimierza przez Andrzeja Bogolubskiego w 1155 roku.
Natomiast najstarsze wyobrażenia Eleusy w sztuce ruskiej prezentują ikony datowane na koniec
XII - początek XIII wieku: Matki Boskiej Biełozierskiej oraz ze Starej Russy.
Nie rozstrzygając kwestii, z którym z blacherneńskich wizerunków
mógł identyfikować pieczerską ikonę Polikarp, zauważmy, że w pierwszych ilustrowanych egzemplarzach
drukowanej wersji Paterykonu żaden z nich nie jest łączony z opisanym cudem nadania wezwania
Pieczerskiemu soborowi.
W edycji z roku 1661 wykonanej in situ, w drukarni Pieczerskiej
Ławry na zlecenie archimandryty Innocentego Giseli, rycina upamiętniająca założenie monasteru
prezentuje tronującą Matkę Boską z Emmanuelem siedzącym na Jej prawym kolanie, oraz stojących
obok Antoniego po lewej i Teodozego po prawej stronie, a za tronem dwóch aniołów. Podobnie w
scenie przekaza-