<< Wstecz
Dalej >>

     Styl Malarza I wieloma szczegółami zbliża się do obu zespołów kijowskich mozaik, w których odnajdujemy ten sam monumentalny kanon postaci, ciemne okonturowanie form, modelowanie szat złotym szrafowaniem, a nawet motyw ząbka w zagięciu fałdy na kolanie. Podobne rysy odnaleźć można także we freskach soboru Sofijskiego, które odróżniają się od mozaik tej świątyni smuklejszym kanonem postaci i typem fizjonomii o wydłużonym owalu, a także bardziej miękkim modelunkiem szat. Jednak styl Malarza I jeszcze bliższy jest mozaikom soboru Archangielskiego, ze względu na bardziej wydłużone proporcje ciała z charakterystycznym zaokrąglonym zarysem uda, typ twarzy wyraźnie zwężającej się w dolnej partii, kształt nosa i podłużnych oczu o źrenicach skierowanych w bok i podobnie ocienionych, a wreszcie jej modelunek: bardziej malarski i delikatniejszy z wyróżniającym się motywem kolistych rumieńców o czerwonawej barwie, szczególnie w przedstawieniu Św. Stefana archidiakona. Tę samą cechę fizjonomiczną odnajdujemy także w wizerunku Prochora w Ewangeliarzu Ostromira czy Konstantyna i Heleny we fresku nowogrodzkiego soboru Sofijskiego.
     Porównując miniatury Kodeksu Gertrudy z wymienionymi już dziełami ruskiego malarstwa książkowego drugiej połowy XI-początku XII wieku, stwierdzić można wiele rysów wspólnych: zbliżoną kolorystykę z obficie stosowanym złotem, dwudzielność tła, dekoracyjność, podobieństwo szczegółów, takich jak aplikacje i sznureczki na poduszce czy draperii, oraz inkrustacje barwnymi kamieniami. Do kategorii bliższych porównań zaliczyć można charakterystyczny dla Malarza I kształt dłoni o smukłych długich palcach, czy motyw czerwonych, krągłych rumieńców, malowanych podobnie jak w miniaturach Ewangeliarza Ostromira, a kształt i modelunek oczu - jak w Kodeksie Światosława, choć tu rysy sąmniej wyraziste, także ze względu na mniejsze rozmiary figur i zły stan zachowania warstwy malarskiej. W zestawieniu Miniatur Gertrudy z kijowskimi ewange-  

liarzami jeden rys zwraca szczególnąuwagę, a mianowicie dwa rodzaje modelunku szat, światłocieniowy z szeroko kładzionymi rozbieleniami, oraz przy użyciu złotego szrafowania, które np. przedstawienie Łukasza w Ewangeliarzu Ostromira (fol. 87v) upodabnia do emalii ze względu na gęstą siatkę złotych żyłkowań pokrywających nie tylko szaty, lecz także partie karnacji, włosy i nimb. Inne cechy wspólne, jak charakterystyczne ułożenie głowy zwróconej w górę, typ ozdobnej, wzorzystej posadzki czy rodzaj i kształt motywów ornamentalnych (o czym w dalszej części pracy), mają charakter bardziej konwencjonalny, występują bowiem także w innych dziełach sztuki średniobizantyńskiej.
     Malarza II także łączy z freskami soboru Sofijskiego wiele szczegółów, takich jak kształt szerokiego i krótkiego nosa czy układ draperii, jednak jego styl najbliższy jest miniaturom Kodeksu Światosława, które również cechuje krępa i nieproporcjonalna sylwetka o nazbyt dużej głowie i szerokiej twarzy, jak i układ fałdów o manierycznie przerysowanym dukcie, wzdłuż ciała przyjmujących kaskadowo-meandryczny zarys, a na stopach wywijających się w charakterystyczne wałki. Podobieństwo to podkreśla podobna paleta barw nieco przygaszonych i jakby matowych, pozbawionych połyskliwości właściwej miniaturom Malarza I, a także zamiłowanie do dekoracyjnych, architektoniczno-ornamentalnych obramień poszczególnych kompozycji.
     Zanim jednak przejdziemy do omówienia obramień Miniatur Gertrudy, warto zauważyć, że również w zespole malowideł soboru Sofijskiego występują szerokie pasy ornamentalnych bordiur, które, prowadzone wzdłuż krawędzi wyznaczonych strukturą architektoniczną, zakreślają pola poszczególnych kompozycji figuralnych, jak np. Komunii apostołów w konsze apsydy, jak również pojedynczych figur, np. Matki Boskiej Orantki w konsze apsydy. System ten przyjęty został po ikonoklazmie na całym obszarze kultury bizantyńskiej, stosowany zarówno w technice mozaikowej, jak i freskowej, z zachowaniem nadrzędnej w tym